Op 17 augustus 1914 begon de oorlog op het Oostfront. Het 1ste Russische leger, 200.000 man sterk, viel onder bevel van generaal von Rennenkampf Oost-Pruisen binnen.

Tegenover dit leger stonden de 150.000 manschappen van het Duitse 8ste leger onder bevel van generaal von Prittwitz die de Oostelijke grens van Pruisen beschermde en waarvan het commando gelegerd was te Königsberg, het latere Kaliningrad.

In functie van het gewijzigd Schlieffen-plan bestond de opdracht van dit 8 Leger er in het Oostelijk front te beschermen en een eventuele Russische aanval te vertragen zodat de Duitse hoofdopmars aan het Westelijk front zich op deze taak kon concentreren.

Toen de Russen op een 55 km breed front oprukten ontmoetten de twee legers elkaar bij Stallupönen, een dorpje op zo'n 8 km over de grens.

Het Pruisisch I Korps onder bevel van generaal von François voerde een lange verspillende aanval (3.000 verliezen) uit tegen het centrum van von Rennenkampf en drong de Russen terug tot de grens waarna von François zich 15 km naar het Westen terugtrok bij Gumbinnen.

Von Prittwitz plande een tegenaanval tegen de langzaam terug oprukkende Russen.

Op 20 augustus, bij zonsopgang, begon von François, zonder op een bevel daartoe te wachten, op de linker flank een aanval vanuit Gumbinnen en dreef de Russische rechter vleugel +/- 10 km terug.

In het centrum, waar de aanval pas vier uur later van start ging, was het voor het XVII Korps onder bevel van generaal von Mackensen veel moeilijker om vooruitgang te boeken. De Russen waren inderdaad door de aanval op hun rechterflank gealarmeerd en ontketenden een massale artilleriebeschieting waardoor een Duitse opmars in het centrum fel belemmerd werd. Het Korps van von Mackensen trok zich zelfs in totale wanorde 25 km terug.

Hierdoor had op de Duitse rechter flank, waar de strijd juist was losgebarsten, het 1 Reserve Korps onder bevel van generaal von Below, geen ander alternatief dan zich eveneens terug te trekken.

Door de massale terugtrekking van de Duitsers in het centrum en het Zuiden kwam de positie van generaal von François in het Noorden eveneens in het gedrang. Hierdoor werd hij gedwongen om tegen valavond de terreinwinst terug prijs te geven en zich eveneens terug te trekken.

Alhoewel de Russen, die 6.000 krijgsgevangenen hadden gemaakt, nalieten de vijand te achtervolgen (*), besloot generaal von Prittwitz, in paniek na het vernemen van de Duitse catastrofe, zich terug te trekken achter de rivier Weichsel. Waardoor hij Oost-Pruisen aan de Russen overliet.

Zijn besluit werd nog versterkt toen hij vernam dat Oost-Pruisen eveneens vanuit het Zuiden werd aangevallen door het Russisch 2 Leger onder bevel van generaal Samsonov. 

Het Duitse opperbevel, dat het Oost-Pruisisch front koste wat kost wilde behouden, kon zich absoluut niet verzoenen met de beslissing van von Prittwitz die op staande voet ontslagen werd.

Hij werd vervangen door de reeds op rust gestelde generaal von Hindenburg. Generaal von Ludendorff, werd zijn stafchef. Dit vermaarde duo zou al vlug het tij in het voordeel van de Duitsers doen keren. (Zie slagen bij Tannenberg en de Mazoerische Meren)

 

(*) Rennenkampf's 1 Leger werd op aandringen van Frankrijk te vroeg ingezet. De mobilisatie was nog niet volledig voltooid en de ravitaillering stond nog niet op punt. Een exploitatie van het Russisch succes zou fataal kunnen geweest zijn.